Giới thiệu
Kỹ năng quản lý tài chính không phải là một lựa chọn mà là một điều thiết yếu. Dù bạn đang là sinh viên, người đi làm, hay đã có gia đình, việc xây dựng kế hoạch hay nắm bắt dòng tiền bài bản sẽ giúp bạn chủ động hơn trong cuộc sống, giảm căng thẳng tiền bạc và sẵn sàng cho mọi cơ hội hoặc biến cố xảy đến.
Trong bài viết này FES sẽ giúp bạn nắm vững những kiến thức nền tảng về tài chính cá nhân và các bước lập một kế hoạch tài chính bền vững – để tiền không chỉ là công cụ tiêu dùng, mà còn là nền tảng cho cuộc sống cơ hội đầu tư.
Tài chính cá nhân là gì?
Tài chính cá nhân là quá trình quản lý thu nhập, chi tiêu, tiết kiệm, đầu tư và bảo vệ tài chính cho bản thân hoặc gia đình. Mục tiêu là tạo ra sự ổn định và tăng trưởng tài chính theo thời gian, giúp bạn đạt được các mục tiêu tài chính – từ những nhu cầu ngắn hạn như du lịch, mua sắm, đến các mục tiêu dài hạn như mua nhà, chi phí nuôi dưỡng, học hành cho con trẻ, nghỉ hưu, hoặc độc lập tài chính.
Vì sao quản lý tài chính cá nhân lại quan trọng?
Trước khi hỏi câu hỏi này, các bạn có thể tự hỏi bản thân xem đã bao giờ có suy nghĩ như:
“Phải chi mình đừng mua món này”
“Thôi thì cứ tiêu đi rồi lương tháng sau cũng tới”
Hay các tình huống dở khóc dở cười như “Đầu tháng ăn sushi, cuối tháng nấu mì tôm”
Quản lý tài chính cá nhân sẽ giảm thiểu đáng kể những tình huống trên trong cuộc sống của bạn đó!
Kỹ năng quản lý tiền sẽ giúp bạn kiểm soát dòng tiền, giảm áp lực tài chính và chủ động hướng đến các mục tiêu như mua nhà, du học hay nghỉ hưu sớm, hoặc đơn giản hơn là dành tiền cho một khóa học nhỏ để phát triển bản thân chẳng hạn. Khi có kế hoạch rõ ràng, bạn sẽ tránh được tình trạng “cháy túi”, xây dựng thói quen tiết kiệm, đầu tư bền vững.
Kiến thức “nhập môn” quản lý tài chính cá nhân
Trước khi bắt đầu làm một việc nào đó, điều đầu tiên cần làm là tìm hiểu nền tảng của nó. Trong tài chính cá nhân, có 5 mảng chính cần được nắm chắc:
Thu nhập
Thu nhập là điểm bắt đầu trong tài chính cá nhân. Thu nhập là tất cả những dòng tiền “chảy về” túi bạn như: lương, thưởng, trợ cấp và các nguồn thu khác như tiền lãi ngân hàng, lãi từ đầu tư … Đây là nguồn tiền sẽ được phân bổ vào các mục như chi tiêu, tiết kiệm trong kế hoạch tài chính của bạn.
Chi tiêu
Chi tiêu là dòng tiền “ra khỏi” túi bạn và sẽ chiếm phần lớn thu nhập. Tất cả những gì bạn bỏ tiền ra để mua sử dụng sẽ gọi là chi tiêu.
Các chi tiêu cơ bản có thể kể đến như: tiền thuê nhà, tiền ăn uống, xăng xe, mua sắm, giải trí
Tiết kiệm
Đây là khoản tiền còn lại từ thu nhập sau chi tiêu. Nghĩa là, bạn chỉ có tiền tiết kiệm khi và chỉ khi bạn chi tiêu ít hơn thu nhập. Một số trường hợp như sinh viên mới ra trường, mức lương không quá cao có thể sẽ khó dành ra một khoản. Tuy nhiên, nếu được các bạn hãy cố gắng đặt mục tiêu tiết kiệm để ứng phó với các trường hợp khẩn cấp.
Phương pháp tiết kiệm phổ biến nhất là bỏ ống heo theo tỷ lệ thu nhập.
Ví dụ: Mỗi tháng trích 10% thu nhập để tiết kiệm
Đầu tư
Đầu tư ở đây nghĩa là dùng tiền để mua tài sản có khả năng sinh lời. Khái niệm nghe có vẻ khiên cưỡng nhưng mỗi con chữ đều mang ý nghĩa của nó.
Nhắc đến đầu tư người ta sẽ nghĩ đến chứng khoán, bất động sản, … tất cả đều là tài sản và chúng ta bỏ tiền ra mua. Tuy nhiên, khác với chi tiêu, đầu tư là mua để nhắm đến lợi nhuận.
Đầu tư được xếp sau tiết kiệm, đồng nghĩa với việc đây là hai khoản tách rời nhau và các bạn cần chú trọng tới tiết kiệm trước. Khi đã có khả năng tiết kiệm hàng tháng, hàng năm đủ lớn, chúng ta mới nhắm đến khoản dư ra cho đầu tư. Vì đầu tư luôn đi kèm với rủi ro.
Phòng vệ
Cuối cùng, là khoản phòng vệ. Đây là khoản dành ra để lên kế hoạch đảm bảo cho tương lai. Các khoản phòng vệ thường thấy gồm: bảo hiểm y tế, bảo hiểm nhân thọ, quỹ hưu trí cá nhân.
Các bước xây dựng kế hoạch quản lý tài chính cá nhân
Bước 1: Đánh giá tình hình hiện tại và xác định mục tiêu tài chính
Đây là bước nền tảng trong toàn bộ quá trình lập kế hoạch tài chính cá nhân. Trước khi có thể xây dựng bất kỳ chiến lược nào, bạn cần hiểu rõ bức tranh tài chính hiện tại của bản thân – mình đang ở đâu, thu bao nhiêu, chi bao nhiêu, và còn lại gì?
- Rà soát thu nhập và chi tiêu hiện tại
Hãy liệt kê đầy đủ các nguồn thu nhập hàng tháng của bạn, bao gồm:
- Thu nhập chính (lương, tiền công, hoa hồng…)
- Thu nhập phụ (dạy thêm, kinh doanh nhỏ, cho thuê tài sản…)
- Thu nhập thụ động (lãi từ tiết kiệm, cổ tức, đầu tư…)
Song song đó, phân tích các khoản chi tiêu thành:
- Chi phí cố định: tiền thuê nhà, điện nước, học phí, nợ vay…
- Chi phí linh hoạt: ăn uống, mua sắm, giải trí…
- Chi phí không thường xuyên: bảo trì xe, khám sức khỏe, quà tặng…
Việc ghi chép và phân tích này giúp bạn xác định tỷ lệ tiết kiệm, đánh giá mức sống hiện tại và nhận diện điểm “rò rỉ” trong tài chính.
- Xác định rõ các mục tiêu tài chính cá nhân
Sau khi hiểu được hiện trạng, bước tiếp theo là đặt mục tiêu tài chính cụ thể. Mục tiêu có thể được chia thành:
- Ngắn hạn: tham gia khóa học, đi du lịch, mua thiết bị cá nhân…
- Trung hạn: học thêm chứng chỉ, đổi xe, lập quỹ cưới hỏi…
- Dài hạn: mua nhà, chuẩn bị cho con học đại học, nghỉ hưu sớm…
Trong bước này, đừng quên cân nhắc cả dự định tương lai của mình nhé. Nếu bạn là sinh viên thì khi tốt nghiệp bạn sẽ đi làm luôn hay sẽ học cao hơn. Nếu bạn là người đi làm thì bạn sẽ gắn bó với công ty hiện tại như thế nào, có ý định chuyển ngành hay không? Việc này sẽ giúp bạn đánh giá được mức ưu tiên của các mục tiêu phía trên.
Bước 2: Lập kế hoạch tài chính và chiến lược thực hiện
Sau khi đã “rà” qua hết bức tranh tổng thể của bản thân, chúng ta sẽ đến với bước lập kế hoạch.
Ở bước này, bạn hãy đánh giá những chi tiêu hiện tại để lọc bớt các khoản “hơi phung phí”, tập trung vào chi tiêu hiệu quả. Một tip nho nhỏ chính là chia chi tiêu ra làm hai loại: CẦN và MUỐN.
- CẦN: là các chi tiêu tối thiểu bắt buộc và sẽ rộng hơn “chi phí cố định” một chút. Ví dụ: chi phí ăn uống là chi phí cố định, tuy nhiên bạn có thể tách nhỏ hơn ra ăn uống bình thường và ăn ngoài, ăn “sang”. Vậy thì bạn sẽ lọc ra được mức cần.
- MUỐN: là các chi tiêu thiên về cảm xúc, muốn mua, thích mua. Ví dụ: bạn thích những món đồ decor nhỏ dễ thương và tháng nào cũng phải săn sale mua. Những chi tiêu này có thể cắt giảm để phân bổ dòng tiền vào các mục đích lớn hơn.
Đối với các mục tiêu đã xác định ở bước 1, chúng ta sẽ lập ngân sách thích hợp dựa theo mức độ ưu tiên và thời hạn của mục tiêu. Các chi tiêu được cắt giảm sẽ được phân bổ sang cho các mục tiêu này.
Hãy phác thảo một trục thời gian từ hiện tại đến thời điểm 85 tuổi để dễ dàng nhìn thấy các giai đoạn và mục tiêu tập trung của từng giai đoạn. Bạn có thể tham khảo từ khóa “personal finance life cycle” để hình dung rõ hơn.
Lưu ý rằng, đừng quá chi tiết cho các mục tiêu dài hạn, vì mỗi giai đoạn cuộc sống sẽ thay đổi nên kế hoạch cũng cần có sự linh hoạt nhất định.
Bước 3: Thực hiện kế hoạch
Sau khi đã lập xong kế hoạch với các mục tiêu cụ thể và chiến lược rõ ràng, điều quan trọng là bạn bắt tay vào thực hiện một cách kỷ luật.
Mỗi người sẽ có một phương pháp thực hiện riêng, tuy nhiên, FES sẽ giới thiệu một số cách phổ biến mà các bạn trẻ sử dụng:
- Sử dụng các app quản lý thiết lập tài khoản riêng biệt cho từng mục tiêu (tiết kiệm, đầu tư, chi tiêu cố định…).
- Thực hiện chuyển khoản tự động ngay khi nhận lương để đảm bảo các khoản tiết kiệm và đầu tư không bị “quên”.
- Hạn chế chi tiêu “bốc đồng” bằng cách dùng tiền mặt có giới hạn, hoặc cài đặt giới hạn chi tiêu theo danh mục.
Thành công tài chính đến từ sự kiên trì với những nguyên tắc nhỏ hằng ngày.
Bước 4: Định kỳ theo dõi và lập ngân sách
Xuyên suốt quá trình thực hiện kế hoạch, bạn phải theo dõi, cân nhắc, vì đôi khi có các khoản bất ngờ xảy ra mà khoản tiết kiệm cũng không đủ để xử lý hoặc có một cơ hội bất ngờ ập đến. Khi đó, bạn phải lập tức điều chỉnh ngân sách để cân đối lại kế hoạch của mình.
Nguyên tắc vàng ở bước thứ 4: “Bạn không thể quản lý thứ mà bạn không theo sát.”
Bước 5: Đánh giá và sửa lỗi
Kế hoạch không phải là “một lần”. Bạn cần phải đánh giá lại định kỳ (hàng quý, hàng năm) để chắc chắn tiến độ theo đuổi mục tiêu, cũng như hiệu suất quản lý bản thân.
Hãy xem đây như một kỳ “kiểm toán cá nhân”:
- Mục tiêu nào đã đạt, chưa đạt? Lý do vì sao?
- Mức tiết kiệm hàng tháng có bị xao nhãng?
- Có chi tiêu nào là quá tay không?
Sau khi đánh giá hãy rút kinh nghiệm và sửa chữa các lỗi chi tiêu của bản thân. Đừng nản chí vì bước đầu thay đổi luôn rất khó khăn, nhưng nếu kiên trì các bạn sẽ làm quen được thôi.
Bước 6: Điều chỉnh mục tiêu và kế hoạch khi điều kiện cá nhân thay đổi
Mỗi giai đoạn cuộc sống sẽ có một mối bận tâm riêng, vì vậy kế hoạch cũng cần liên tục cập nhật và thay đổi để phù hợp tình hình tài chính và mục tiêu mới.
Ví dụ: Giai đoạn từ 22 – 26 tuổi là giai đoạn xây dựng sự nghiệp, bạn sẽ tập trung tích lũy kinh nghiệm, làm việc để có cơ hội thăng tiến. Đến giai đoạn 27 – 35 tuổi bạn vẫn trong khoảng phát triển sự nghiệp nhưng sẽ thêm mục tiêu về gia đình, con cái.
Vì đặc điểm mỗi giai đoạn cuộc sống, bạn sẽ cần điều chỉnh các yếu tố trong kế hoạch của mình: thu nhập tăng, mục tiêu mới, … Sự linh hoạt là yếu tố sống còn để kế hoạch tài chính không chỉ chính xác mà còn thích nghi và bền vững.
Lời kết
Tài chính cá nhân là nền tảng cho cuộc sống mỗi người, có được kỹ năng quản lý tốt sẽ xây dựng lối sống chủ động, an toàn và có định hướng. Dù bắt đầu từ con số nhỏ, một kế hoạch tài chính bền vững luôn cần tư duy dài hạn, sự kỷ luật và khả năng thích ứng linh hoạt. Bài viết này không thể giúp bạn trở thành một “chuyên gia” tài chính cá nhân ngay lập tức, nhưng FES hi vọng đã cung cấp cho các bạn một nền tảng, một động lực để không ngừng phát triển bản thân trong tương lai.
Xem thêm các bài viết: Thông tin CFA, Tin tức thị trường, Tổng hợp công thức CFA, Đăng ký thi CFA
