Trong đầu tư, kiến thức và chiến lược chỉ quyết định một phần thành công. Phần còn lại phụ thuộc vào cách nhà đầu tư quản lý cảm xúc. Thực tế cho thấy, nhiều nhà đầu tư thất bại không phải vì thiếu hiểu biết, mà vì để cảm xúc chi phối quyết định. Hôm nay, hãy cùng FES Academy tìm hiểu về tâm lý đầu tư và cách quản lý cảm xúc giúp các nhà đầu tư đứng vững trên thị trường nhé.
Vì sao cần làm chủ cảm xúc khi đầu tư
Trong cuộc sống hàng ngày, cách bạn quản lý cảm xúc quyết định rất nhiều đến chất lượng các mối quan hệ, hiệu quả công việc và sự bình yên của bản thân.Một cơn nóng giận có thể khiến bạn nói ra điều không nên, làm hỏng một mối quan hệ; hay sự bốc đồng có thể dẫn đến những quyết định khiến bạn hối tiếc.
Trong đầu tư, nguyên tắc này lại càng đúng và khắc nghiệt không kém. Nếu trong đời sống, một hành động cảm tính có thể đánh mất đi một mối quan hệ, thì trên thị trường, nó có thể khiến nhà đầu mất trắng số tiền tích lũy nhiều năm. Khi thị trường tăng nóng, nỗi sợ bỏ lỡ cơ hội thường thôi thúc nhà đầu tư mua vào ở mức giá cao. Khi thị trường giảm sâu, sự hoảng loạn lại khiến họ bán tháo ở mức giá thấp nhất. Cũng có lúc, chỉ sau vài giao dịch thắng lợi, sự tự tin thái quá dẫn tới những khoản đặt cược mạo hiểm, khiến toàn bộ thành quả trước đó tan biến.
Điều quan trọng làm nên sự thành công cho nhà đầu tư là sự lý tính. Trên thị trường sẽ không có chỗ cho cảm xúc chen chân. Chỉ những quyết định dựa trên cơ sở phân tích, dữ liệu và kỷ luật mới giúp nhà đầu tư đứng vững trước mọi biến động.
7 “mối tội đầu” trong tâm lý đầu tư
Bước đầu tiên để quản lý cảm xúc chính là nhận diện được ảm xúc đó. Dưới đây là 7 cảm xúc phổ biến nhất ảnh hưởng đến tâm lý của các nhà đầu tư:
“Tham lam”
“Tham lam” khiến nhà đầu tư dễ phá vỡ kế hoạch ban đầu và bỏ qua nguyên tắc quản trị rủi ro. Khi lợi nhuận đang tăng, họ thường kỳ vọng “thêm một chút nữa” và chờ đợi để giành lấy thêm lợi nhuận. Tuy nhiên, thị trường có thể đảo chiều bất cứ lúc nào, và khi điều đó xảy ra, phần lớn thành quả trước đó sẽ tan biến.
“Sợ hãi”
“Sợ hãi” thường bùng phát khi thị trường giảm sâu hoặc xuất hiện tin tức tiêu cực. Tâm lý hoảng loạn khiến nhà đầu tư vội vàng bán tháo, thường là ở mức giá thấp nhất. Hành động này không chỉ khóa chặt khoản lỗ mà còn khiến họ bỏ lỡ cơ hội hồi phục sau đó.
Những lúc thị trường giảm là những lúc cần sự bình tĩnh nhất. Nhà đầu tư cần xem xét kỹ lương và thực hiện cắt lỗ có kế hoạch, tránh gây thiệt hại cho bản thân.
“Ghen tị”
“Ghen tị”, gần giống với tâm lý FOMO, nảy sinh khi thấy người khác kiếm lời nhanh chóng từ một khoản đầu tư nào đó. Sự so sánh thôi thúc nhà đầu tư lao vào thị trường ở thời điểm mà cơ hội thực chất đã qua, biến họ thành người mua không khôn ngoan và dễ hứng chịu rủi ro.
Thực chất mỗi người sẽ có một mục tiêu và khẩu vị rủi ro khác nhau, vậy nên điều duy nhất nhà đầu tư cần chú ý nên là mục tiêu của bản thân mình.
“Kiêu ngạo”
“Kiêu ngạo” thường xuất hiện sau một chuỗi giao dịch thắng lợi. Sự tự tin thái quá khiến nhà đầu tư tin rằng phân tích của mình “không thể sai”, từ đó tăng khối lượng giao dịch và bỏ qua những cảnh báo rủi ro. Đây là một cảm xúc rất nguy hiểm vì thị trường luôn là thứ khó đoán và chúng ta chỉ là những người tham gia nhỏ lẻ.
“Lười biếng”
“Lười biếng” thể hiện ở việc không nghiên cứu thị trường và chỉ nghe theo lời khuyên hay tin đồn. Tâm lý này dễ dẫn tới hiệu ứng bầy đàn, khiến nhà đầu tư hành động theo số đông mà không đánh giá được tính đúng sai của quyết định.
“Giận dữ”
“Giận dữ” thường đi kèm với tâm lý tiếc nuối và mong muốn “gỡ gạc” sau khi thua lỗ. Đầu tư trong trạng thái cảm xúc không ổn định dễ dẫn đến các quyết định thiếu lý trí, thậm chí mang tính “trả đũa” thị trường, khiến thua lỗ thêm trầm trọng.
“Tham ăn” – Over trading
Tội “Tham ăn” thể hiện ở việc giao dịch quá mức với suy nghĩ rằng càng giao dịch nhiều thì lợi nhuận càng cao. Trên thực tế, hoạt động mua bán liên tục thường chỉ khiến chi phí giao dịch tăng, còn hiệu quả đầu tư lại giảm do ra quyết định vội vàng và sai thời điểm.
Cách quản lý cảm xúc khi đầu tư
Xây dựng kế hoạch đầu tư rõ ràng
Trước khi bỏ vốn, nhà đầu tư cần xác định rõ ràng mình muốn đạt được gì từ khoản đầu tư: lợi nhuận kỳ vọng bao nhiêu, mức chấp nhận rủi ro đến đâu, thời gian nắm giữ bao lâu và sẽ thoát lệnh khi nào. Một kế hoạch chi tiết giống như bản đồ dẫn đường, nó sẽ giúp nhà đầu tư biết mình đang ở đâu và cần làm gì khi thị trường biến động. Ví dụ, nếu mục tiêu là 15% lợi nhuận trong 6 tháng, khi đạt được con số này, nhà đầu tư cần thực hiện chốt lời thay vì để lòng tham chi phối.
Tuân thủ nguyên tắc kỷ luật
Kế hoạch đầu tư sẽ vô nghĩa nếu nhà đầu tư không tuân thủ. Kỷ luật giúp nhà đầu tư tránh ra quyết định bột phát khi thấy giá biến động mạnh. Hãy đặt sẵn các mức cắt lỗ và chốt lời, đồng thời cam kết thực hiện đúng, ngay cả khi thị trường khiến nhà đầu tư muốn thay đổi ý định. Nhiều nhà đầu tư thất bại không phải vì chiến lược kém, mà vì họ phá vỡ kỷ luật vào thời điểm quan trọng nhất.
Đa dạng hóa danh mục đầu tư
Việc dồn toàn bộ vốn vào một loại tài sản hoặc một mã cổ phiếu khiến nhà đầu tư dễ bị áp lực tâm lý nặng nề nếu khoản đó gặp biến động xấu. Ngược lại, khi danh mục được phân bổ hợp lý, ví dụ kết hợp cổ phiếu, trái phiếu, vàng hoặc các quỹ đầu tư, rủi ro được giảm bớt, phù hợp với khẩu vị rủi ro hơn và nhà đầu sẽ bình tĩnh hơn khi một phần danh mục giảm giá.
Ghi chép và phân tích lại giao dịch
Nhật ký giao dịch là công cụ hữu ích để nhận diện thói quen và cảm xúc trong quá trình đầu tư. Sau mỗi lần mua hoặc bán, hãy ghi lại thời điểm thực hiện, lý do, tình hình thị trường và cảm xúc của nhà đầu tư khi ra quyết định. Sau một thời gian, nhà đầu tư sẽ nhận thấy các mô hình lặp lại, chẳng hạn, bản thân thường mua khi thấy giá tăng mạnh hoặc bán ngay khi thị trường có tin xấu, và từ đó điều chỉnh hành vi cho hợp lý hơn.
Giữ tầm nhìn dài hạn
Thị trường tài chính luôn trải qua những chu kỳ tăng và giảm. Nếu chỉ tập trung vào biến động trong ngắn hạn, nhà đầu tư sẽ dễ bị cuốn vào vòng xoáy mua bán liên tục và chịu áp lực lớn. Ngược lại, khi đặt trọng tâm vào mục tiêu dài hạn, nhà đầu tư sẽ dễ dàng bỏ qua các dao động nhỏ và duy trì chiến lược ổn định. Ví dụ, một cổ phiếu tốt về cơ bản có thể giảm trong vài tuần do tin tức ngắn hạn, nhưng nếu nhà đầu tư tin vào triển vọng dài hạn kết hợp phân tích kỹ lưỡng, việc giữ vững vị thế sẽ mang lại kết quả tích cực hơn.
Rèn luyện khả năng kiểm soát bản thân
Đây là kỹ năng cần thời gian và sự kiên nhẫn để rèn luyện. Trước mỗi quyết định quan trọng, hãy cho bản thân một khoảng thời gian “hạ nhiệt”, có thể chỉ vài giờ hoặc một ngày, để đánh giá tình hình một cách khách quan. Trong khoảng thời gian này, hãy xem lại dữ liệu, phân tích và hỏi bản thân: “Nếu không bị cảm xúc chi phối, mình sẽ làm gì?”. Việc tạo khoảng dừng này giúp nhà đầu tư tránh được những quyết định vội vàng, nhất là trong những giai đoạn thị trường biến động mạnh. Hoặc nhà đầu tư có thể rèn luyện bản thân bằng cách thử mức độ chấp nhận rủi ro bằng đầu tư thật, nhưng chỉ dùng một lượng tiền nhỏ thôi nhé. Sau đó, có thể tăng dần lên khi đã xác định được khả năng của bản thân.
Lời kết
Trên thị trường đầu tư, cảm xúc là con dao hai lưỡi. Nếu không kiểm soát tốt, chúng sẽ đẩy nhà đầu tư vào những quyết định sai lầm và bào mòn thành quả đã đạt được. Ngược lại, khi làm chủ được tâm lý, nhà đầu tư sẽ giữ vững kỷ luật, bảo vệ vốn và tận dụng cơ hội một cách hiệu quả hơn. FES Academy chúc các nhà đầu tư luôn tỉnh táo, kiên định và đạt được thành công bền vững trên con đường đầu tư của mình.
Xem thêm các bài viết: Thông tin CFA, Tin tức thị trường, Tổng hợp công thức CFA, Đăng ký thi CFA, Thư viện đầu tư
